Typologia imigracji i imigrantów
Jako jedne z pierwszych prób analitycznych w odniesieniu do zjawisk związanych z mobilnością terytorialną można uznać porządkowanie elementów rzeczywistości za pomocą typologii. Jeden z pionierów badań migracyjnych był William Petersen, który podkreślał, że większość współczesnych mu badań nad mobilnością koncentrowało się na opisie rzeczywistości a nie zaś jej analizie, co oznacza, iż proponowany przez niego model opisu rzeczywistości „typologia” stanowił pewien krok naprzód i mógł być uznany za dążenie do stworzenia teorii migracji. Należy także pamiętać, co podkreślał Alejandro Portes zastanawiając się nad sensem tworzenia typologii, iż są one bardzo przydatnym i intelektualnie wartościowym ćwiczeniem, ale w żadnym razie nie powinny być traktowane jako substytut teorii. Zaś według Rinusa Penninxa zainteresowanie typologiami wynikało z prostego faktu, że badacze mobilności terytorialnej zostali skonfrontowani z ogromem różnorodnych form zachowań migracyjnych. Typologie pozwalały i cały czas pozwalają w pewnym, często jednakże ograniczonym stopniu, radzić sobie z niezmiernie złożoną problematyką11.
Wspominany już wcześniej Petersen wyróżnił dwa zasadniczo odmienne, jego zdaniem, typy mobilności. Pierwszym był określany przez niego jako innowacyjny wiążący się z dążeniem do osiągnięcia czegoś nowego. Celem drugiego, określanego jako konserwatywnego, jest zachowanie pewnego status quo. W ramach wspomnianych już bardzo pojemnych kategorii Petersen umieścił kilka różnych klas mobilności w zależności od tego, jakież to czynniki sprawcze wywierały wpływ na migrujące jednostki, tzn. migrację prymitywną (są one skutkiem oddziaływania sił przyrody), przymusową, dobrowolną oraz masową. Przyporządkowuje im zachowania o cechach konserwatywnych lub innowacyjnych. Większość badaczy docenia wkład Petersena, jako jeden z pierwszych skupił się on na mobilności zewnętrznej (tj. międzynarodowej) oraz wyróżnił dwa, jak by się mogło wydawać, bardzo odległe od siebie zachowania migrantów dobrowolnych i przymusowych12.
To tradycyjne rozróżnienie zakwestionował Anthony Richmond. Twierdził on, iż nawet decyzje podejmowane w sytuacji nacisku nie są pod wieloma względami różne od tzw. decyzji dobrowolnych. Oraz że i te ostatnie są albowiem wynikiem wpływu różnego rodzaju czynników strukturalnych (chociażby takich jak reguły i normy społeczne). Postulował on, aby odejść od ostrej dychotomii: migracje dobrowolne bądź migracje przymusowe oraz umieszczać różne formy mobilności w pewnym kontinuum, na końcach którego znajdowaliby się migranci reaktywni (np. ofiary wojen, uciekinierzy polityczni) a na drugim końcu proaktywni (np. migranci ekonomiczni). Jego zdaniem czynniki o charakterze strukturalnym wpływają np. na migrantów, którzy są zmuszeni do wyjazdu na skutek zapaści ekonomicznej, bezrobocia, braku bezpieczeństwa socjalnego a nawet takich, których wyjazd jest spowodowany zmianami strukturalnymi w gospodarce (np. wyludnianie się obszarów wiejskich, urbanizacja, zróżnicowanie regionalne). W kontekście tych rozważań, przyjęcie bardzo precyzyjnej oraz ścisłej definicji uchodźcy, z jaką mamy do czynienia chociażby w prawie międzynarodowym jest w istocie pozbawione wszelkich podstaw teoretycznych13.
Zarówno definicje migracji, jak i współczesne typologie w coraz większym stopniu opierają się na różnego rodzaju kryteriach funkcjonalnych. Taka wersja statystycznej typologii proponowana jest w zaleceniach ONZ. Jako podstawowe
kryterium budowy tej typologii jest cel wyjazdu/pobytu, a także podstawy jego regulacji (tj. status prawny) zaś ona sama wiąże się z definicją migracji przyjętą przez ONZ. Zapewne dlatego też obejmuje tylko wycinek problematyki migracyjnej. Na znaczny stopień kompleksowości zjawisk powiązanych z mobilnością terytorialną zwracali uwagę badacze krajów Trzeciego Świata i to właśnie im zawdzięczamy nowe spojrzenie na nieortodoksyjne, tzn. nieosiedleńcze formy mobilności. Typologie, które były tworzone na potrzeby opisu mobilności w krajach wysoko rozwiniętych okazywały się w niewielkim tylko stopniu przydatne do opisu warunków w krajach Trzeciego Świata. Głównie ze względu na bardzo duży udział migracji czasowych. Próby dokonania spójnej a także uniwersalnej typologii mobilności w krajach słabiej rozwiniętych również nie zakończyły się powodzeniem. Zwłaszcza nieudane były próby wykorzystania kryterium czasu trwania mobilności, zaś wartości progowe przyjmowane przez różnych badaczy były często skrajnie różne. Sugeruje to, iż w sytuacji, gdy większość migracji ma nieortodoksyjny charakter kryterium czasu trwania ruchu może, a czasem nawet powinno, mieć jedynie pomocniczy charakter ustępując pierwszeństwa kryteriom funkcjonalnym14.
Tego typu zabieg zastosowano w badaniach realizowanych przez OBM ISS15. Typologia migracji oraz migrantów została skonstruowana w oparciu o następujące kryteria: czas trwania migracji, związki migranta z gospodarstwem domowym pozostającym w kraju, typ aktywności ekonomicznej w czasie migracji (tj. praca czy inne zajęcia) oraz legalność pobytu (chodzi tu przede wszystkim o legalność zatrudnienia w trakcie pobytu za granicą). Na podstawie tych kryteriów można wyróżnić następujące funkcjonalne kategorie migrantów16:
migranci handlowi: ich migracje polegały na krótkich, trwających mniej niż 2 – 3 tygodnie podróżach. Ich podstawowym celem był zakup lub sprzedaż towarów;
migranci osiedleńczy: forma migracji zmierzająca do osiedlenia się na stałe w innym kraju;
migranci kontraktowi, albo czasowi migranci legalni, przy czym legalność dotyczy sytuacji za granicą. Przede wszystkim chodzi tu o legalność wykonywanej tam pracy (także pobyty na stypendiach naukowych). Podstawowym wyróżnikiem tej grupy był przede wszystkim uregulowany prawnie wyjazd i pobyt a nie charakter zajęcia ani długość pobytu;
migranci czasowi i niepełni: osoby udające się czasowo za granicę w związku z pracą zarobkową często z pominięciem procedury legalizacyjnej. Mimo często długotrwałego pozostawania poza granicami kraju zachowywali oni kontakt z rodziną i przyjaciółmi, regularnie odwiedzając miejsce zamieszkania.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.